به پدر و مادر خود نیکی کنید

برگرفته از متن عربی دارالوطن با کمی دخل و تصرف 

الحمد لله رب العالمین، والصلاة والسلام على أشرف الأنبیاء والمرسلین، نبینا محمد وعلى آله وصحبه أجمعین، وبعد: از احادیث، سخنان و فتاواهای بزرگان فهمیده می شود که نیکی به پدر و مادر و اطاعت آن ها واجب است و از نافرمانی و بد اخلاقی با آن ها باید حذر نمود.الله تعالی می فرماید:(وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً کَرِیماً() وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیراً)[1] «پروردگار تو مقرر کرد که جز او را نپرستید و به پدر و مادر[خود] احسان کنید اگر یکی از آن دو یا هر دو در کنار تو به پیری رسیدند به آن‌ها [حتی] اوف نگو و پرخاش نکن و با آن‌ها سخنی شایسته بگو. از سر مهربانی بال فروتنی بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت کن چنان که مرا در خردسالی پروردند». نیکی به والدین باید چگونه باشد؟ از شیخ ابن عثیمین/ سؤال شد: نیکی به پدر و مادر باید چگونه باشد؟ آیا جایز است که برای یکی از آن ها عمره نمود چون آرزو داشت که آن را ادا نماید؟

   جواب: نیکی به والدین یعنی احسان به آن دو، با مال، مقام و منفعت بدنی است و واجب می باشد؛ نافرمانی پدر و مادر از بزرگ ترین گناهان است و در حق آن دو منع شده است و احسان و نیکی به آن ها در زندگی شان معروف و پسندیده است و هم چنین پیش از این ذکر کردیم که این کار با ثروت، مقام و جسم انجام می گیرد. اما بعد از فوت آن‌ها نیکی در حق آن ها با دعا کردن، طلب استغفار نمودن، اجرا نمودن وصیت شان، لطف و مهربانی در حق دوستانشان و به جا آوردن صله رحمی است که به وسیله آن ها ایجاد شده است، می باشد. این پنج چیز از جمله نیکی در حق والدین بعد از مرگشان است.اما دادن صدقه به جای آن ها جایز است ولی گفته نشده برای والدینتان صدقه بدهید بلکه گفته شده اگر صدقه بدهی جایز است اما دعا برای آن ها فضیلت بیشتری دارد. پیامبرص می فرماید:(إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِیَةٍ أَوْ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ)[2] «هنگامی که انسان می میرد اعمالش جز ازسه طریق قطع می شود:1. صدقه جاریه2. علمی که به وسیله آن به دیگران نفع برساند 3. فرزند صالحی که برایش دعا کند». پیامبرص دعا را نام می برد و این دلیل است بر این که دعا برای والدین بعد از مرگشان از صدقه دادن، عمره به جای آوردن، قرائت قرآن و نماز خواندن به جای آن ها بهتر است زیرا ممکن نیست که پیامبرص از چیزی که دارای فضیلت بیشتری است به چیزی که دارای فضیلت کمتری است، عدول کند بلکه به طور قطع و یقین او آن چه دارای فضیلت بیشتر است را بیان کرده و به انجام آن چه دارای فضیلت کمتر است نیز اجازه داده است. دلیل بر این که پیامبرص به آن چه دارای فضیلت کمتر است اجازه داده حدیث سعد بن عباده است هنگامی که از پیامبرص اجازه خواست تا به جای مادرش صدقه بدهد و هم چنین مردی که گفت: ای رسول خدا مادرم به طور ناگهانی مرد و گمان می کنم اگر می توانست سخن گوید می خواست‌که به‌جای او صدقه بدهم آیا می توانم به جای او صدقه بدهم؟ پیامبرص فرمود: بلی می‌توانی .من از برادر خود می خواهم که به جای عمره کردن یا صدقه دادن و چیزهایی شبیه آن، برایشان بسیار دعا کند زیرا این همان چیزی است که پیامبرص ما را به آن راهنمایی می‌کند با این وجود صدقه دادن، عمره به جای آوردن، نماز خواندن و قرائت قرآن به جای پدر و مادر یا یکی از آن ها را انکار نمی کنیم. اما اگر عمره یا حج را به جای نیاورده باشند گفته شده: به جای آوردن فریضه حج به جای آن ها از دعا کردن فضیلت بیشتری داردو الله اعلم.[3]هم چنین شیخ می گوید: «از جمله حقوق والدین بر تو نیکی کردن در حق آن هاست که با احسان نمودن در حق آن ها با سخن، ثروت و بدن انجام می گیرد. اطاعت از دستوراتشان در غیر از نافرمانی خداوند و در چیزی که ضرری متوجه تو نگردد، واجب است. با نرمی با آن ها سخن بگویی و گشاده رو باشی و آن گونه که لایق آن هاست برای خدمت به آن‌ها آماده باشی و هنگامی پیری، مریضی و ضعیفی از آن ها آسوده خاطر نگرددی و به ستوه نیایی و آن بر تو سنگینی نکند زیرا تو نیز در آینده مانند آن ها خواهی شد تو نیز پدر یا مادر خواهی شد همان گونه که آن ها نیز پدر و مادر شدند و به سن پیری می‌رسی- اگر عمری باقی باشد- همان گونه که آن ها نزد تو به سن پیری رسیدند و نیازمند محبت فرزندانت خواهی شد همان گونه که آن ها نیازمند احسان و نیکی تو هستند اگر در حق آن ها نیکی نمودی تو را به پاداش بسیار مژده می دهم. پس کسی که در حق پدر و مادر خود نیکی کند فرزندانش در حق او نیکی می کنند و کسی که والدینش را نافرمانی کند اولادنش نیز او را نافرمانی می کنند و جزا و پاداش از جنس عمل است. آن چه بکاری همان درو می کنی». مادرت را در نظر داشته باش از شیخ عبداله جبرین سؤال شد: برای چه خداوند مادر را بر پدر فضیلت داده است و رسول اللهص سه بار کلمه مادر و یک بار کلمه پدر را به کار داده است ؟ایشان این گونه جواب دادند: در صحیح از ابوهریره ثابت است که مردی سه بار گفت: ای رسول خدا چه کسی به خوش رفتاری من سزاوارتر است؟ و پیامبر هر سه بار فرمود: مادرت. برای بار چهارم سؤالش را تکرار کرد و گفت: دیگر چه کسی به خوش رفتاری من سزاوارتر است؟ فرمود: پدرت. و در روایتی دیگر آمده مادرت، مادرت، مادرت سپس پدرت بعد از آن خویشاوندان به ترتیب اولویت به خوش رفتاری تو سزاوارترند.در این حدیث حق مادر بر فرزند سه تا است و دلیل آن این است که او بر مشقت و سختی صبر کرده و در هنگام باردار بودن، وضع حمل کردن، از شیر گرفتن بچه و شیر دادن و سرپرستی و تربیت، این سختیها را که مخصوص او است و پدر آن ها را انجام نداده تحمل نموده است، و پدر دارای یک حق است که در مقابل نفقه دادن، تربیت و یاد دادن او و آن چه مربوط به او است، می باشد و الله اعلم.[4]از شیخ ابن باز سؤال شد: می خواهم با زن بیوه ای ازدواج کنم و پدرم نیز موافق آن است و خود دختر و خانواده اش نیز موافق هستند جز مادرم که موافق این وصلت نیست و بدان راضی نمی باشد. آیا با این زن بدون توجه به رضایت مادرم ازدواج کنم یا نه؟ و آیا اگر با او ازدواج کنم به منزله نافرمانی مادرم نیست؟ لطفاً مرا راهنمایی کنید.ایشان این گونه جواب دادند: مادرت بر تو حق بسیار دارد و نیکی در حق او از مهمترین واجبات است در نتیجه تو را نصیحت می کنم که بدون رضایت مادرت با او ازدواج نکن زیرا مادرت از خیرخواه ترین مردم به تو است و شاید می داند که او دارای اخلاقی است که تو را اذیت می کند و زنان بسیار به هم شبیه هستند. الله سبحانه و تعالی می فرماید: (وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا﴿﴾وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ)[5] «هر کس از خدا پروا کند [خدا] برای او راه بیرون‏شدنی قرار می‏دهد() از جایی که حسابش را نمی‏کند به او روزی می‏رساند».شکی نیست که نیکی در حق مادرت از جمله تقوا می باشد مگر این که مادرت مسلمان نباشد و دختر خواستگاری شده اهل دین و تقوا باشد. اگر آن گونه که گفتیم باشد در این حالت به خاطر این فرموده رسول الله ص(إِنَّمَا الطَّاعَةُ فِی الْمَعْرُوفِ)[6] «اطاعت و فرمانبری تنها در معروف و نیکی است» ملزم به اطاعت از مادرت نمی باشی.خداوند همه ما را بر آن چه رضایت خود در آن است، موفق بدارد و خداوند برای تو آن چه صلاح و سلامتی دینت در آن است آسان گرداند.[7] نیکی در حق والدین بر جهاد و هجرت مقدم است از ابوهریرهط روایت است که مردی به خدمت رسول اللهص آمد و اجازه جهاد خواست. پیامبرص به او فرمود: آیا والدینت زنده هستند؟ گفت: بلی. فرمود: در حق آن‌ها نیکی کن که این جهاد توست.و از عبدالله بن عمرو بن عاصم روایت است که گفت: مردی به سوی پیامبرص رفت و گفت: با تو بر هجرت و جهاد بیعت می کنم. از خداوند برایم درخواست پاداش کن. پیامبر فرمود:آیا یکی از والدینت زنده هستند؟ گفت: بلی بلکه هر دو آن ها زنده هستند. فرمود: آیا می خواهی خداوند به تو پاداش دهد؟ گفت: بلی. پیامبرص فرمود: به سوی پدر و مادرت برگرد و با بهترین شیوه با آن ها خوش رفتاری نما. اطاعت والدین در دعوت کردن به سوی نافرمانی خداوند جایز نیست از شیخ عبدالعزیز بن باز سؤال شد: اگر والدینم مرا به دوری از دوستان خوب و نیکو امر کنند و بگویند نباید با آن ها عمره را به جای آوری همراه با علم به این که در این راه همراه و ملازم آن ها هستم آیا بر من واجب است که در چنین حالتی از آن ها اطاعت کنم؟شیخ این گونه جواب می دهند: بر تو واجب نیست که در نافرمانی خداوند و در آن چه برای تو ضرر دارد از آن ها اطاعت کنی به دلیل این دو فرموده رسول اللهص:(إِنَّمَا الطَّاعَةُ فِی الْمَعْرُوفِ) «اطاعت و فرمانبری تنها در معروف و نیکی است»(لَا طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ) «در نافرمانی کردن خداوند از مخلوق اطاعت نمی شود». پس از والدینت یا دیگران که تو را از هم صحبتی با نیکوکاران نهی کنند اطاعت نکن و از هیچ یک از دوستان ناباب پیروی نکن اما با والدینت با سخن زیبا و دلنشین صحبت کن و به آن ها بگو: ای پدر و مادر عزیزم! آن ها پاک و نیکوکار هستند و من از آن ها بهره می‌برم و قلبم با آن ها آرام می گیرد آیا نمی خواهید که من علم را یاد بگیرم و از آن بهره ببرم؟ پس سخنان آن ها را با کلام زیبا و زیباترین شیوه جواب بده بدون این که شدت و تندی به کار ببری؛ و چنان چه مانع تو شدند به آن ها نگو که تو از این اشخاص نیکوکار پیروی می کنی و با آن ها هستی و اگر می دانی که به آن راضی نیستند به آن ها نگو که تو با آن ها به عمره می روی ولی بر تو واجب است که جز در اطاعت و معروف از آن ها اطاعت نکنی و هنگامی که تو را به همنشینی با اشرار و بدان امر کردند یا از تو خواستند که سیگار بکشی یا مشروب بخوری یا زنا بکنی یا چیزهای دیگر از گناهان و معاصی از آن ها و دیگران اطاعت نکن به دلیل دو حدیثی که در سطر بالا ذکر شد. و بالله التوفیق.[8]هم چنین شخصی از شیخ سؤال کرد: پدرم سیگار می کشد و به من امر می کند که به بازار بروم و برایش سیگار بگیرم. آیا از او اطاعت کنم؟ و اگر از او اطاعت کنم آیا گناهکار هستم و هنگامی که از او اطاعت نکنم دچار ناراحتی می شوم؟ لطفاً مرا راهنمایی کنید.شیخ می فرماید: بر پدرت واجب است که سیگار را ترک کند زیرا در آن ضررهای بسیار وجود دارد و از جمله کارهای ناپسندی است که خداوند عزوجل حرام کرده است:(وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَآئِثَ)[9] « برای آنان چیزهای پاکیزه را حلال و ناپاکی ها را حرام می‏گرداند». الله عزوجل تنها طیبات و پاکی ها را همان گونه که در این آیه کریمه فرموده حلال کرده است و هم چنین در سوره مائده می فرماید: (یَسْأَلُونَکَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَاتُ)[10] «از تو می پرسند چه چیزهایی برای آن ها حلال شده است بگو چیزهای پاکیزه برای شما حلال شده است».الله سبحانه و تعالی برای بندگانش روشن گردانیده که جز پاکیزه ها برای آن ها حلال نیست و سیگار جز پاکی ها نمی باشد بلکه جزو ناپاکی ها و نجس است پس بر پدر و دیگران که سیگار می کشند واجب است که از آن به سوی خداوند توبه کنند و از کسی که آن را می کشد دوری کنند و برای تو جایز نیست که او یا غیر او را در سیگار کشیدن و سایر گناهان یاری کنی به دلیل این فرموده الله تعالی:(وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ)[11] «در نیکوکاری و پرهیزگاری با یکدیگر همکاری کنید و در گناه و تعدی دستیار هم نشوید و از خدا بترسید که مجازات خداوند شدید است».بر تو، برادران و عموهایت- اگر دارای برادر و عمو باشی- واجب است او را نصحیت و راهنمایی کنید و از سیگار برحذر دارید و به آیه ذکر شده و این فرموده رسول اللهص جامه عمل پوشانید: (الدِّینُ النَّصِیحَةُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لِمَنْ قَالَ لِلَّهِ وَلِکِتَابِهِ وَلِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ)[12] «رسول خداص سه بار فرمود: دین نصیحت است. گفته شد: ای رسول خدا دین برای چه کسی نصیحت است؟ فرمود: برای خدا، کتاب خدا، امامان مسلمانان و همه مردم».از خداوند مسئلت می خواهم که پدرت را بر خیر موفق گرداند و او را بر انجام توبه از این گناه و سایر گناهان یاری رساند و تو را بر یاری رساندن به پدرت در نیکی کردن کمک کند که همانا او شنوایی نزدیک است. تأمل و اندیشه کردن ابن عمرم مردی را دید که مادرش را بر پشتش حمل کرده و با او پیرامون کعبه طواف می نمود. مرد گفت: ای ابن عمر! آیا حق مادرم را ادا کرده ام؟ فرمود: به اندازه یک لحظه از درد زایمان را هم ادا نکرده ای اما کار خوبی کرده ای و خداوند بر این کار کم، پاداش بسیار عطا کند .سفیان بن عیینه می فرماید: مردی از سفر برگشت با مادرش برخورد کرد که در حال نماز خواندن بود ناپسند دانست که بنشیند و مادرش به حالت ایستاده باشد پس مادرش دانست که او چه می خواهد در نتیجه نمازش را طولانی کرد تا ثواب ببرد. به پدرت به مانند مادرت نیکی کن از شیخ ابن باز سؤال شد: من مأمور حکومت در نیروی انتظامی هستم  و مبلغی ماهیانه به من می دهند که به آن نیازی ندارم و مقداری از آن را به مادرم به منظور تشکر در قبال تحمل نفقه ای که بر من در گذشته داشته، می دهم و به پدرم چیزی از آن نمی دهم زیرا او در کودکی نفقه مرا تأمین نکرده است آیا در این کار من گنهکارم؟شیخ این گونه می فرماید: نیکی به والدین از مهمترین واجبات است هرچند آن ها در کودکی نفقه تو را تأمین نکرده باشند به دلیل این فرموده الله تعالی:(وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً)[13]«و خداوند این گونه حکم نمود که جز او را نپرستید و به پدر و مادر خود نیکی کنید» و می فرماید:(أَنِ اشْکُرْ لِی وَلِوَالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصِیرُ)[14]«شکرگزار من و پدر و مادرت باش‌که بازگشت[همه] به سوی من‌است».بر تو واجب است که به پدرت با عمل و سخن نیکو، رفتار نمایی و اگر نیازمند بود او را کمک کنی به گونه ای که به خود و خانواده ات ضرری نرسانی. به دلیل این فرموده پیامبرص:(لاَ ضَرَرَ وَلاَ ضِرَارَ) «به خود و دیگران ضرر نرسانید» و اگر ثروت اضافه داری و پدرت به آن نیاز داشت به او کمک کن به دلیل این فرموده پیامبرص:(إِنَّ أَطْیَبَ مَا أَکَلْتُمْ مِنْ کَسْبِکُمْ وَإِنَّ أَوْلَادَکُمْ مِنْ کَسْبِکُمْ) «بهترین آن چه که می خورید از روزی خودتان است و اولاد شما کسب و روزی شما هستند». پس به شما وصیت می کنم که با پدر و مادرت نیکی کنی و در رفتار نیکو با آن ها سعی و تلاش به خرج دهی و در بدست آوردن رضایت آن ها حریص باشی به دلیل این فرموده پیامبرص:(رضا الله فی رضا الوالدین، وسخطه فی سخط الوالدین) «رضای خداوند در رضایت پدر و مادر و ناخشنودی خداوند در ناخشنودی والدین است». خداوند همه ما را موفق گرداند.[15] نیکی به پدر و مادر باعث افزایش عمر و روزی می شود از انس بن مالکط روایت است که رسول اللهص فرمودند:(مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُمَدَّ لَهُ فِی عُمْرِهِ وَیُزَادَ لَهُ فِی رِزْقِهِ فَلْیَبَرَّ وَالِدَیْهِ وَلْیَصِلْ رَحِمَهُ)[16] «هرکس می خواهد که عمرش طولانی و روزی اش فراوان شود پس از والدینش اطاعت کند و صله رحم را بجای آورد» و از ثوبانط روایت است که رسول اللهص فرمود:(لَا یَزِیدُ فِی الْعُمْرِ إِلَّا الْبِرُّ وَلَا یَرُدُّ الْقَدَرَ إِلَّا الدُّعَاءُ وَإِنَّ الرَّجُلَ لَیُحْرَمُ الرِّزْقَ بِالذَّنْبِ یُصِیبُهُ)[17] «جز نیکی باعث زیاد شدن عمر نمی‌شود و قضا و قدر خداوند جز با دعا رد نمی شود و مرد روزی ای را که نصیب او می شود با انجام گناه بر خود حرام می کند». چگونگی نیکی به مادر بعد از فوت او شیخ این گونه می فرماید: روایت است که شخصی از پیامبرص پرسید: ای رسول خدا آیا از نیکی در حق پدر و مادرم بعد از فوت آن ها حقی باقی است؟ فرمود:(الصَّلَاةُ عَلَیْهِمَا وَالِاسْتِغْفَارُ لَهُمَا وَإِنْفَاذُ عَهْدِهِمَا مِنْ بَعْدِهِمَا وَصِلَةُ الرَّحِمِ الَّتِی لَا تُوصَلُ إِلَّا بِهِمَا وَإِکْرَامُ صَدِیقِهِمَا) «دعا و استغفار نمودن برایشان، پایبند بودن بر عهد و پیمان(وصیت) آن ها بعد از مرگشان و به جای آوردن صله رحمی که به وسیله آن ها وصل شده است و گرامی داشتن دوستانشان». همه این ها از جمله نیکی به والدین بعد از وفات آن ها است.شما را به دعا و استغفار برای والدینتان وصیت می کنم و این که وصیت شرعی آن ها را اجرا کنید و دوستانشان را گرامی بدارید و صله رحم با دایی و خاله و سایر خویشاوندان از جهت مادر را به جای آورید خداوند تو را موفق بدارد و کار را بر تو آسان گرداند و از ما و تو و همه مسلمانان قبول فرماید. و الله الموفق.[18]از ابوبرده روایت است که گفت: وارد مدینه شدم و عبدالله بن عمر پیش من آمد. گفت: آیا می دانی برای چه پیش تو آمدم؟ گفتم: نه. گفت: از رسول اللهص شنیدم که فرمود:(من أحب أن یصل أباه فی قبره فلیصل إخوان أبیه بعده)[19] «هرکس دوست دارد که صله رحم با پدرش را بعد از فوت او به جای آورد پس صله رحم با برادران پدرش بعد از او را به جای آورد». و بین پدر عمر و پدر تو دوستی و برادری بود و دوست داشتم که آن را به جای آورم. آیا شما را به بزرگ ترین گناهان کبیره آگاه نگردانم؟! از شیخ عبدالله بن جبرین سؤال شد: بعضی از جوانان خداوند آن ها را هدایت کند والدینشان را نافرمانی می کنند و صدایشان را بر آن ها بلند می گردانند و فضل و بزرگی والدینشان را بر خود فراموش می کنند چه راهنمایی برای آن ها دارید؟ آیا نافرمانی والدین یکی از گناه کبیره نیست؟ و آیا باید برای نافرمانی شان توبه کنند؟ و اگر توبه نکنند مجازاتی از جانب خداوند در انتظارشان است؟شیخ این گونه جواب می دهد: خداوند نسبت به والدین سفارش می کند و حق آن ها را قرین حق خود کرده است همان گونه که می فرماید:(وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً کَرِیماً() وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیراً)[20] «پروردگار تو مقرر کرد که جز او را نپرستید و به پدر و مادر[خود] احسان کنید اگر یکی از آن دو یا هر دو در کنار تو به پیری رسیدند به آن‌ها[حتی] اوف مگو و به آنان پرخاش نکن و با آن‌ها سخنی شایسته بگوی از سر مهربانی بال فروتنی بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت کن چنان که مرا در خردسالی پروردند» خداوند ابتدا با حق خود و سپس با نیکی به پدر و مادر شروع می کند. اگر والدینش نزد او به پیری رسیدند به آن ها تشر نزند و به آن ها اف نگوید بلکه با آن ها با نرمی سخن بگوید و نسبت به آن ها متواضع و فروتن و مهربان باشد و از خداوند بخواهد که به آن دو رحم کند و احسان و نیکی ای که در حق او در خوردسالی کرده‌اند را به یاد آورد.پیامبرص نافرمانی والدین را از گناهان کبیره قرار داده بلکه از بزرگ ترین کبائر بر شمرده است همان گونه که در حدیث ابی بکرهط از پیامبرص روایت شده که سه بار فرمود:(أَلَا أُنَبِّئُکُمْ بِأَکْبَرِ الْکَبَائِرِ ثَلَاثًا قَالُوا بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الْإِشْرَاکُ بِاللَّهِ وَعُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ)[21] «آیا شما را از بزرگ ترین گناهان آگاه نگردانم؟ اصحاب گفتند: بلی ای رسول خدا. فرمود: شریک قراردادن برای خداوند و نافرمانی پدر و مادر».و از دشنام دادن والدین نهی فرمود بلکه آن را از جمله گناهان کبیره قرار داد. می فرماید: (مِنْ الْکَبَائِرِ شَتْمُ الرَّجُلِ وَالِدَیْهِ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَهَلْ یَشْتِمُ الرَّجُلُ وَالِدَیْهِ قَالَ نَعَمْ یَسُبُّ أَبَا الرَّجُلِ فَیَسُبُّ أَبَاهُ وَیَسُبُّ أُمَّهُ فَیَسُبُّ أُمَّهُ)[22] «از بزرگ ترین گناهان کبیره این است که شخص والدینش را دشنام دهد. گفتند: ای رسول خدا آیا می شود شخصی والدینش را دشنام می دهند؟! فرمود:بلی. شخصی والدین شخص دیگر و آن شخص دیگر نیز والدین این شخص را دشنام می دهد». و می فرماید:(لَعَنَ اللَّهُ مَنْ لَعَنَ وَالِدَهُ)[23] «خداوند کسی را که والدینش را لعن می کند، لعنت کند».بر مسلمان واجب است که حق پدر و مادرش را بشناسد، در حق آن ها نیکی نماید، با نرمی با آن ها سخن بگوید، نسبت به آن ها متواضع باشد و درخواست آن ها رابه اندازه توانایی اجابت کند، به اندازه ای که می تواند در نیکی کردن به آن ها حریص باشد و به سوی خداوند از تمام گناهانی که او در حق پدر و مادرش روا داشته توبه کند و از والدینش بخواهد که از او راضی شوند و از آن چه نسبت به آن ها انجام داده گذشت نمایند. رسول اللهص می فرماید:(رضا الرب فی رضا الوالدین، وسخط الرب فی سخط الوالدین) «رضایت خداوند در رضایت پدر و مادر و ناخشنودی خداوند در ناخشنودی پدر و مادر است». الله اعلم.نکته:مجاهد می فرماید:«شایسته فرزند نیست که اگر والدینش او را زدند دست آن ها را عقب بزند و هرکس نسبت به والدینش تنگ نظر و نسبت به آن ها بی توجه باشد و هنگامی که بر آن ها داخل می شود آن ها را ناراحت کند، به درستی که آن ها را نافرمانی کرده است».حسن بن علیم می فرماید:«اگر چیزی کمتر و فرومایه تر از "اُف" بود خداوند آن را حرام می کرد». کسی که والدینش را نافرمانی کند داخل بهشت نمی شود و خداوند در روز قیامت با دیده رحمت به او نمی نگرد از ابن عمرم روایت است که رسول اللهص فرمودند:(ثلاثة لاینظر الله إلیهم یوم القیامة:العاق لوالدیه، ومدمن الخمر، والمنان. وثلاثة لا یدخلون الجنة: العاق لوالدیه، والدیوث، والرجلة)[24] «سه دسته هستند که خداوند در روز قیامت با دیده رحمت به آن ها نمی نگرد:1. کسی که والدینش را نافرمانی کرده 2. کسی که همیشه مست بوده است 3. و کسی که کار نیکی انجام دهد و منت نهد. و سه دسته هستند که خداوند آن ها را داخل بهشت نمی کند:1. کسی که والدینش را نافرمانی کرده است 2. دیوث[25] 3. و زنانی که خود را به مردان شبیه می کنند». کسی که والدینش را نافرمانی کند اعمالش پذیرفته نمی شود از ابی امامهط روایت است که رسول اللهص می فرماید:(ثلاثة لایقبل الله عزوجل منهم صرفاً ولاعدلاً: عاق، ومنان، ومکذب بالقدر)[26] «سه دسته هستند که خداوند هیچ چیزی را از آن ها نمی پذیرد:1. کسی که والدینش را نافرمانی کند2. کسی که کار نیکی انجام دهد و منت نهد 3. کسی که قضا و قدر خداوند را انکار کند». وصلى الله وسلم على سیدنا محمد وآله وصحبه وسلم 
   

---

[1] اسراء 23- 24 [2] رواه مسلم، الترمذی، احمد[3] فتاوی إسلامیة[4] فتاوی إسلامیة[5] طلاق 2- 3[6] رواه البخاری، مسلم، نسائی و احمد[7] فتاوی إسلامیة[8] فتاوی إسلامیة[9] اعراف 157[10] مائده 4[11] مائده 2[12] أخرجه البخاری، مسلم، ترمذی، نسائی، ابوداود، احمد[13] اسراء 23[14] لقمان 14[15] فتاوی إسلامیة[16] أخرجه احمد[17] رواه ابن ماجه و ابن حبان[18] مجموع فتاوی ابن باز[19] رواه ابن حبان[20] اسراء 23- 24[21] رواه البخاری ، مسلم[22] رواه مسلم[23] رواه مسلم[24] رواه النسائی و الحاکم[25] کسی که نسبت به خانواده اش غیرت ندارد.[26] رواه ابن أبی عاصم بإسناد جید